آبیاري درختان پسته
فراهم شدن آب براي گیاه، علاوه بر رفع نیاز درختان به آب، در دسترسی آن‌ها به عناصر غذایی ضروري، نقش اساسی دارد. درختان پسته از نظر مقاومت به خشکی شهرت داشته و قادرند با مقادیر آب خیلی کم نیز زنده مانده و محصول متوسطی تولید کنند. مقاوم بودن درختان پسته به این معنی نیست که آن‌ها برای تولید محصول اقتصادي و مناسب، نیاز به آب کمی دارند. در مقابل، مشخص شده است که درختان بالغ پسته، آب را خیلی بیشتر از بسیاري دیگر از درختان میوه و خشکباري، به مصرف می‌رسانند. اگر درختان پسته در طول دوره‌هاي حساس به کم‌آبی با میزان کمتر از نیاز واقعی خود آبیاري شوند، اثرات منفی بر روي فرآیندهاي درونی درخت خواهد گذاشت. بنابراین باید بدانیم که تحمل درختان پسته نسبت به خشکی به توانایی آن‌ها در زنده ماندن در شرایط خشکی اطلاق می‌گردد و این بدان معنی نیست که درختان پسته قادرند رشد سریع و با محصول زیاد در شرایط آبیاري‌هاي با میزان کم داشته باشند.
میزان نزولات جوي در اغلب مناطق پسته‌کاري کشور (مانند استان کرمان)، بسیار پايین بوده و حتی از متوسط بارندگی کشور (250 میلی‌متر) نیز بسیار پايین‌تر می‌باشد. این در حالی است که میانگین تبخیر سالیانه، بسیار بالا (به‌عنوان مثال در استان کرمان، حدود3000 میلی‌متر در سال) است. در سال‌هاي اخیر به‌دلیل خشکسالی‌هاي پی‌درپی، وضعیت از آنچه که ذکر گردید نیز وخیم‌تر شده است. بنابراین حجم مخازن آب‌هاي زیرزمینی که منبع عمده تأمین‌کننده آب مصرفی درختان پسته می‌باشند به‌دلیل برداشت‌هاي بی‌رویه به‌شدت کاهش یافته است. متأسفانه علاوه بر کاهش حجمی آب سفره‌هاي زیرزمینی، تدریجاً کیفیت آب نیز در این سفره‌ها به‌شدت تنزل یافته است. این در صورتی است که در حال حاضر، بیش از 90 درصد اراضی فاریاب استان کرمان، با روش آبیاري سطحی، آبیاري می‌شود. براساس اطلاعات به‌دست آمده در مناطق مختلف پسته‌کاري استان کرمان، به‌طور متوسط سالانه در یک هکتار باغ پسته در روش آبیاري سطحی (غرقابی)، حدود 8642 مترمکعب آب به مصرف می‌رسد. یعنی با توجه به میانگین عملکرد حدود 840 کیلوگرم در هکتار، براي تولید یک کیلوگرم پسته، حدود 10290 لیتر آب مصرف می‌گردد. این در حالی است که با استفاده از روش‌هاي نوین آبیاري می‌توان میزان مصرف آب را تا حد 7000 مترمکعب براي هر هکتار باغ پسته با تولید متوسط حدود 1500 کیلوگرم محصول خشک پسته، کاهش داد؛ یعنی به ازاي هر کیلوگرم پسته خشک، حدود 5000 لیتر آب مصرف شود. البته در این محاسبات، میزان آبشویی مورد نیاز لحاظ نشده است چون در باغ‌های پسته، مقادیر شوري‌های متفاوت و خاك‌هاي گوناگون وجود دارند.
نیاز آبی درختان پسته
نیاز آبی درختان بارور پسته در هشت ماه فصل رشد (از ابتداي فروردین تا پایان آبان)، در مناطق مختلف پسته‌کاري کشور، حدود 700 تا 750 میلی‌متر می‌باشد. این میزان جذب آب توسط درختان پسته، در روش آبیاري سطحی (غرقابی) رایج در منطقه که در آن کل سطح باغ خیس شود، معادل حجم آب 7000 تا 7500 مترمکعب در هکتار خواهد بود. در حالتی که آبیاري سطحی به‌صورت کاهش عرض نوار اجرا شده باشد، بر حسب درصد سطح خیس‌شده باغ، این حجم آب، تعدیل خواهد شد. میزان مقادیر نیاز آبی نهال پسته تا رسیدن به مرحله باروري، بر حسب سن گیاه، با استفاده از اطلاعات جدول 2 اصلاح می‌گردد.
جدول 2- ضرایب اصلاحی نیاز آبی پسته بر حسب سن گیاه
| ردیف | سن گیاه | ضریب کاهشی |
| 1 | از کاشت تا سه سالگی | 0.4 |
| 2 | از سه تا شش سالگی | 0.7 |
| 3 | از شش تا نُه سالگی | 0.9 |
| 4 | بیش از نُه سالگی | 1 |
در ضمن بر اساس طرح‌هاي تحقیقاتی انجام‌شده در پژوهشکده پسته کشور، نیاز آبی درختان پسته، بسته به شرایط آب و هوایی و شوري آب مناطق مختلف پسته‌کاري کشور، در روش‌هاي آبیاري موضعی بابلر، قطره‌اي سطحی و زیرسطحی، به‌ترتیب در حدود 60 تا 70، 50 تا 60 و 40 تا 50 درصد نیاز آبی در روش آبیاري سطحی می‌باشد. به‌عنوان مثال، نیاز آبی درختان بارور پسته در مناطق پسته‌کاري رفسنجان، در این سه روش آبیاري، به‌ترتیب حدود 5000، 4000 و 3500 مترمکعب در هکتار، در طول فصل رشد می‌باشد که البته آبشویی هر ساله را نیز باید به آن اضافه نمود.
دور آبیاري مناسب درختان پسته
انتخاب دور آبیاري درختان پسته به عواملی نظیر بافت خاك، میزان تبخیر و تعرق، شوري آب و خاك، روش آبیاري، سن درخت و میزان آب در دسترس بستگی دارد. در بحث دور آبیاري، باغدار باید به این موضوع توجه داشته باشد که میزان آب در دسترس، از نظر حق آبه با دور آبیاري مناسب درختان پسته مطابقت دارد یا خیر؟ در شرایط خاص ممکن است نیاز به ذخیره‌سازي آب و استفاده از آن در زمان مناسب باشد. آبیاري گیاه پسته در دوران نهالی (سال‌هاي اول و دوم کشت) و در روش آبیاري غرقابی، با دور آبیاري 7 روز انجام می‌گیرد. از سال سوم تا حدود 9 سالگی که تقریباً شروع محصول‌دهی اقتصادي بوده و به‌عنوان درخت بارور محسوب می‌شود، دور آبیاري 25 تا 35 روز یکبار، بسته به نوع بافت خاك اعمال می‌گردد. البته در صورت محدودیت منابع آبی، دور آبیاري 30 تا 40 روز نیز براي درختان بارور پسته در روش آبیاري غرقابی قابل توصیه می‌باشد. لازم به ذکر است که سنی که به‌عنوان سن درخت بارور مد نظر قرار می‌گیرد بستگی به وضعیت مدیریت باغ و رشد درختان داشته و ممکن است بین 9 تا 15 سالگی متغیر باشد. در روش آبیاري قطره‌اي، نهال‌ها در ابتدا یک روز در میان آبیاري می‌شوند. از سال دوم به‌تدریج دور آبیاري به 7 روز افزایش یافته و این روند تا 3 سالگی ادامه می‌یابد. از سال چهارم به بعد، دور آبیاري به 10 تا 15 روز یکبار، بسته به نوع خاك رسیده و به همین صورت براي یک درخت بالغ ادامه می‌یابد. در مجموع بر اساس نتایج پروژهش‌هاي انجام‌شده در پژوهشکده پسته کشور، جدول 3 برای انتخاب دور مناسب آبیاري درختان بارور پسته، با توجه به مهمترین عوامل تأثیرگذار، نظیر روش آبیاري، بافت خاك و سن گیاه، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جدول 3- دور آبیاري مناسب درختان پسته
| عوامل مؤثر | دور آبیاری بهینه (روز) | ||||||
| سن گیاه | از کاشت تا 3 سالگی | از 3 تا 9 سالگی | از 9 سالگی به بعد | ||||
| بافت خاک | شنی | رسی | شنی | رسی | شنی | رسی | |
| روش آبیاری | سطحی | 7 | 10 | 15 | 20 | 30 | 40 |
| بابلر | 7 | 10 | 15 | 20 | 25 | 35 | |
| قطره‌ای سطحی | 1 | 3 | 7 | 10 | 10 | 15 | |
| قطره‌ای زیرسطحی | 1 | 3 | 10 | 15 | 15 | 20 | |
آبیاري در طول فصل رشد
آبیاري در طول فصل، مهمترین عملیات داشت می‌باشد. هر مرحله از رشد به دلایل مختلف، حساسیت خاص خود را نسبت به تأمین مقدار کافی آب دارا می‌باشد. حساسیت اجزای تولید نسبت به تنش آبی به‌ترتیب به‌صورت زیر درجه‌بندي می‌شوند:
الف) پوکی و سقط جنین: آبیاري در زمان گلدهی (عموماً فروردین ماه) و زمان پر شدن مغز (عموماً تیرماه).
ب) خندانی: آخرین آب قبل از برداشت (بسته به رقم) و عموماً اوایل شهریور ماه.
ج) تعداد دانه در درخت: آبیاري در زمان تشکیل میوه و پس از گرده‌افشانی (عموماً اواخر فروردین ماه).
د) رسیدگی: مشابه خندانی پوست استخوانی (عموماً در اواخر مرداد و اوایل شهریور ماه).
ه) وزن و اندازه میوه: زمان مشخصی ندارد و عموماً به مدیریت آبیاري، تغذیه، کنترل آفات و بیماري‌ها و غیره در طول فصل بستگی دارد.
علائم تنش خشکی در درختان پسته
آبیاري کمتر از حد مورد نیاز باعث ایجاد تنش خشکی در درختان پسته می‌گردد. تنش خشکی باعث خشکیدگی سرشاخه‌ها، ریزش و خشکیدگی برگ‌ها و در نتیجه کم‌شدن سطح فتوسنتزکننده گیاه و لخت‌شدن ظاهر گیاه، تشدید اثرات آفتاب‌سوختگی و درنهایت خشک‌شدن کامل گیاه می‌گردد (شکل‌های 1 و 2). در تنش‌هاي شدید و طولانی‌مدت، پوست درخت ترك برداشته و به‌راحتی از تنه آن جدا می‌گردد.
شکل 1- خشکیدگی سر شاخه‌ها، ریزش و خشکیدگی برگ‌ها در اثر تنش خشکی
شکل 2- کوچک‌شدن سطح برگ‌ها (سمت راست) و سیاه‌شدن شاخه‌ها (سمت چپ) در اثر تنش خشکی
البته فاکتورهاي کیفی دیگري نظیر زودخندانی و ترك‌خوردگی پوسـت سـبز پسـته نیز تحت تأثیر مدیریت آبیاري قرار دارند. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، کـم‌آبیـاري و اعمـال تنش خشکی در اواخر فصل بهار، به‌ویژه در خرداد ماه، بیشترین اثر را در افزایش تشکیل ایـن پسته‌ها و در نهایت احتمال آلودگی مغز پسته به زهرابه آفلاتوکسـین دارد.
شکل 3- پسته‌هاي زودخندان (سمت راست) و ترك‌خورده نامنظم (سمت چپ)
آبیاري مناسب در تیرماه از اهمیت خاصی برخوردار است. با توجه به این‌که رشد مغز در ایـن ماه صورت می‌گیرد، اعمال تنش خشکی به درختان با کم‌آبیاري، دورهـاي آبیـاري طـولانی و قطع آبیاري در این ماه، اثرات جبران‌ناپذیري را به همـراه خواهـد داشـت؛ بـه‌طـوري کـه بـا افزایش شدید درصد پوکی، باعث کاهش قابل ملاحظه‌اي در میزان محصول نهایی خواهد شد. در برخی از ارقام زودرس، آبیاري کافی در مرداد مـاه باعـث افـزایش قابـل تـوجهی در میـزان خندانی محصول می‌گردد؛ ولی در اغلـب ارقـام تجـاري، مهمتـرین آب بـراي خنـدان شـدن و رسیدگی کامل میوه، آبیاري شهریور ماه و یا آخرین آبیاري قبل از برداشت محصول می‌باشد.
بدون دیدگاه